همواره مردان و زنانی بوده و هستند که نزد خدای متعال آبرو دارند و مقرّبان درگاه خداوند به شمار می‌روند و در بین همان زنان نیز تفضیل و تفاوت وجود دارد.
نکتۀ شگفت انگیزی که راجع به مادر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف وجود دارد، جمله ای است که در توصیف آن حضرت در روایات متعدّدی آمده است. از جمله از امام مجتبی علیه السلام در توصیف وجود مقدّس مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف نقل شده که فرمودند:
التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخِي الْحُسَينِ علیه السلام ابْنِ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ. [۱]
نهمین فرزند برادرم امام حسین علیه السلام، فرزند سرور کنیزان است.
این تعبیر در نقل‌های دیگری از امامان دیگر از جمله امام کاظم علیه السلام نیز گزارش شده که فرمودند:
ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ الَّذِي تَخْفَىٰ عَلَى النَّاسِ وِلَادَتُه؛ او فرزند
سرور کنیزان است، کسی که ولادتش بر مردم پنهان می‌گردد.
اهل بیت طرفدار مکتب برده داری و کنیزداری نبودند و اشخاص را به خاطر این که کنیز یا عبد هستند به هیچ عنوان تحقیر نمی کردند. شاهد آن هم این است که مادر والامقام شش تن از امامان معصوم علیه السلام کنیز بوده اند و سپس«اُمّ ولد» شده اند ؛
یعنی مقام والای مادری امام معصوم علیه السلام به آنان عطا شده است.
معلوم می‌شود در مذهب اهل بیت علیهم السلام و در مرام خاندان عصمت کنیز بودن یا آزاد بودن به خودی خود یک امتیاز نیست ؛ چرا که اگر کنیز بودن ایراد بود، امامان معصوم علیهم السلام هرگز کنیزی را به عنوان مادرِ جانشین خویش نمی خواستند.
ما برای آنکه این جمله شگفت انگیز در مورد حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام را بهتر درک کنیم، لازم است که به توصیف مقام دو تن از مادران امامان بپردازیم که أمّ ولد یعنی کنیز بوده اند، سپس به مقام مادری حجّت خدا نایل شده اند.
یکی از آنان، جناب « حمیده » مادر والامقام امام کاظم علیه السلام است که مانند شمش طلا از تمام آلودگی‌ها و بدیها پاک شده است. [۱]
در جملۀ دیگری امام باقر علیه السلام فرمودند:
حمیده در دنیا و محموده در آخرت! [۱]
از بعضی گزارش‌ها استفاده می‌شود که گاهی اشخاص سؤالات شرعی و فقهی خود را از جناب حمیده پرسیده اند.
بانوی والامقام دیگری که کنیز، امّا مادر امام و حجّت خداست جناب « سمانه » مادر گرانقدر امام هادی علیه السلام است. در توصیف این بانوی طاهره، خود امام علیه السلام می‌فرمایند:
أُمِّي عَارِفَةٌ بِحَقِّي ؛ [۲] مادرم حقّ [امامت] مرا می‌شناخت.
در ادامه می‌فرمایند:
هیچ شیطان سرکشی به مادرم نزدیک نمی شد. [۳]
حال، بهتر می‌توان معنای کلام امام مجتبی علیه السلام را درک کرد که نرجس خاتون را سرور کنیزان دانسته ا ند ؛ یعنی آن بانو نسبت به بانوانی مثل حضرت حمیده و حضرت سمانه _که خود از بالاترین اولیای خدای متعال بودند_، مقام سروری دارند. اللّٰه اکبر!!
و این جایگاه، مطلقاً به معنای بی اهمیّت شمردن جایگاه و مقام دیگرمادران پاکیزۀ اهل بیت علیهم السلام نیست.
آنچه عقل را بیشتر حیران و شگفت زده می‌کند آن است که نرجس خاتون نه تنها مقام سروری کنیزان دارند بلکه به نظر
می رسد از بسیاری از بانوانی که کنیز نبودند و انتساب به اهل بیت عصمت علیهم السلام داشتند نیز مقام و جایگاه ویژه تری دارند.
به این گزارش که مرحوم صدوق در کتاب گران سنگ « کمال الدین» آورده اند بیشتر دقّت کنیم:
قَالَتْ حَكِيمَةُ: فَمَضَىٰ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام وَ جَلَسَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام مَكَانَ وَالِدِهِ وَ كُنْتُ أَزُورُهُ كَمَا كُنْتُ أَزُورُ
وَالِدَهُ، فَجَاءَتْنِي نَرْجِسُ يَوْماً تَخْلَعُ خُفِّي، فَقَالَتْ: يَا مَوْلَاتِي نَاوِلِينِي خُفَّكِ! فَقُلْتُ: بَلْ أَنْتِ سَيِّدَتِي وَ مَوْلَاتِي، وَ اللّٰه لَا أَدْفَعُ إِلَيْكِ خُفِّي لِتَخْلَعِيهِ وَ لَا لِتَخْدُمِينِي بَلْ أَنَا أَخْدُمُكِ عَلَىٰ بَصَرِي، فَسَمِعَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام ذَلِكَ فَقَالَ: جَزَاكِ اللّٰه يَا عَمَّةُ خَيْراً ؛ [۱]
حکیمه خاتون علیهاالسلام [دختر امام جواد علیه السلام ] می‌گوید: امام هادی علیه السلام از دنیا رفتند و امام عسکری علیه السلام در جای پدرشان نشستند و من امام عسکری علیه السلام را زیارت می‌کردم همانطور که پدرشان را قبلاً زیارت می‌کردم. روزی نرجس علیهاالسلام آمد تا کفشم را از پایم درآورد. به من گفت: ای بانوی من! کفشت را بیاور تا درآورم. من گفتم: بلکه تو سرور و بانوی من هستی! به خدا قسم
خاتون علیهاالسلام با افتخار می‌خواهد به او خدمت کند و نرجس را سیّدۀ خویش می‌خواند و حجّت خدا نیز دعایش می‌کنند؟ سبحان اللّٰه!
با آنکه در کتاب‌های فراوانی جریان ازدواج حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام ذکر شده است، به توصیۀ دوستان جریان این ازدواج فرخنده را برای کامل بودن نِسبی این مجموعه و نیز برای تبرّک و تیمّم ذکر می‌کنیم.
قیصر روم تصمیم گرفت تا نوه اش مِلیکا را به عقد ازدواج برادرزادۀ خود درآورد. مجلس مفصلی آراستند و مقامات کشوری و لشکری در مجلس حاضر شده، می‌خواستند بخشهایی از انجیل را بخوانند و عقد را جاری کنند که ناگهان تختی که داماد روی آن نشسته بود لرزید و دامادِ نگون بخت از بالای تخت به زیر افتاد. کشیشان مسیحی به قیصر روم گفتند: این اتفاق نشان دهنده آن است که این ازدواج میمنت ندارد و جلسه را بر هم زدند.
پس از مدّتی قیصر روم تصمیم گرفت ملیکا را به عقد برادرزادۀ دیگرش درآورد. مجلسی آراستند، مقامات آمدند و دوباره با لرزیدن تخت و افتادن داماد، مجلس برهم خورد. ملیکا متعجّب و بیمار گردید. نکتۀ قابل توجّه این است که از مادر والامقام حجّت بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف - همان طور که آوردیم - در روایات مستفیضه به « سيّدة الإماء » تعبیر شده یعنی مقام سروری و سیادت، حتّی شاید بر کنیزانی که شرافت مادری امام معصوم را پیدا کردند. این خانم با این جلالت و قدر هرگز نمی تواند جزو جاحدین و منکرین عمدی دین حق یعنی اسلام و مذهب حق، یعنی شیعه امامیه باشد.
ممکن است این پرسش در ذهن خوانندگان محترم ایجاد شود: بانویی که سالها بر دین مسیحیّت بوده چگونه چنین افتخار و شرافتی پیدا می‌کند که مادر آخرین خلیفۀ خداوند گردد؟!
پاسخ آن است که در کلمات نورانی اهل بیت علیهم السلام گروهی به عنوان مستضعف فکری معرّفی شده اند. در این مجال قصد بررسی روایات را نداریم ؛ امّا به همین مقدار اکتفا می‌کنیم که در یک کلام، مستضعف یعنی کسی که حجّت بر او تمام نشده و هیچ تعمّدی بر نپذیرفتن حق ندارد؛ همچنین احتمال گمراهی که نتیجۀ آن لزوم تحقیق و بررسی است در خود نمی دهد. اضافه بر اینکه از تمام اعتقادات این بانوی والامقام پیش از تشرّف به اسلام اطّلاع نداریم.
هر چه که بوده است، با اطمینان می‌توان گفت آن حضرت
پیش از ازدواج یقیناً جزو جاحدان و منکران حق و حقیقت نبوده اند و استضعاف ایشان با عرضۀ دین مبین اسلام برطرف گردیده است.
جریان ازدواج، به هم خورد تا اینکه شبی از شب‌ها مليكا علیهاالسلام - نوۀ قیصر روم - رؤیای عجیبی مشاهده کرد.
نرجس خاتون در خواب دید که حضرت مسیح علیه السلام و حضرت شمعون و گروهی از حواریّین در قصر قیصر جمع شده اند و منبری از نور در آنجا نصب شده که بلندای آن منبر سر به آسمان می‌کشد. [۱]
در آن هنگام پیغمبر اکرم صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ و جانشین ایشان و عدّه ای از فرزندانشان وارد شدند. حضرت مسیح علیه السلام جلو آمدند و رسول خدا را در آغوش گرفتند. رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ فرمودند:
یا روح اللّٰه! من آمده‌ام از وصیّ تو شمعون، دخترش ملیکه را برای این فرزندم خواستگاری کنم. و با دست خویش به امام عسکری علیه السلام اشاره کردند.
مسیح علیه السلام به شمعون نگریست و گفت: شرافتی نصیبت شده است! خاندان خویش را به خاندان محمّد متصل کن. شمعون نیز پذیرفت.
رسول خدا صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمْ از منبر بالا رفتند خطبه ای خواندند و نرجس خاتون علیهاالسلام را به عقد امام عسکری علیه السلام درآوردند. نرجس خاتون علیهاالسلام از ترس کشته شدن، رؤیای خویش را برای پدر و پدربزرگش بازگو
نکرد. او پس از مشاهده رؤیا، از خوردن غذا و نوشیدنی امتناع می‌نمود. بیمار شد و طبیبی در روم نماند که ایشان را معاینه نکند.
روزی قیصر روم به ملیکا گفت:
ای روشنی چشمم! آیا خواسته ای داری که انجام دادن آن برایت دلپذیر باشد؟
نرجس خاتون علیهاالسلام فرمود:
من که از خوب شدنم نا اُمیدم! امّا اگر دستور دهی زندان بان‌ها اسیران مسلمان را آزار ندهند و غل و زنجیر از آنان بگشایند، شاید مسیح و مادرش مرا عافیت بخشند.
وقتی قیصر روم چنین کرد حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام اظهار داشتند که کمی بهتر شده اند و اندکی غذا میل کردند. قیصر روم شادمان شد و بیش از پیش اسیران را اکرام نمود و عزیز داشت.
پس از گذشت چهارده شب، نرجس خاتون حضرت صدیقۀ طاهره علیهاالسلام را در خواب زیارت نمودند، در حالی که حضرت مریم علیهاالسلام به همراهشان بودند. مریم گفت: این سرور زنان است ؛ مادرِ شوهرت ابو محمّد. نرجس خاتون علیهاالسلام گریست و از این که امام عسکری علیه السلام به زیارتشان نمی آیند شکایت کرد.
فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمودند:
تا زمانی که بر دین مسیحیان هستی پسرم به زیارتت نمی آید و خواهرم مریم از دین تو بیزار است.
نکته جالب این جاست که صدیقۀ طاهره علیهاالسلام می‌فرمایند: مریم از دین تو بیزار است و نفرمود ه اند از شخص تو! با این که در روایات ما شخصی که به مذهب کفر است، آبرو و اعتبار ندارد. معلوم می‌شود نرجس خاتون در انتخاب دین مسیحیّت مقصّر نبود.
صدیقه طاهره علیهاالسلام فرمودند:
اگر رضایت خداوند و مسیح و مریم علیهماالسلام را می‌خواهی باید مسلمان شوی و بگویی: أَشْهَدُ أَن لا إلهَ إِلّا اللّٰه و أَنَّ أَبِي مُحمَّداً رسولُ اللّٰه.
پس از آن که نرجس خاتون علیهاالسلام مسلمان شدند، صدیقه طاهره علیهاالسلام ایشان را در آغوش گرفتند و فرمودند: منتظر زيارت ابو محمّد باش.
شبی از شب‌ها امام عسکری علیه السلام به خواب نرجس خاتون علیهاالسلام آمدند و از ایشان خواستند خود را در پوشش و لباس خادمان لشکر قیصر روم قرار دهند. با انجام این کار و در پی شکست رومیان از مسلمانان، ایشان نیز به عنوان کنیز راهی بلاد اسلام شدند.
از آن طرف امام هادی علیه السلام بشر بن سلیمان را احضار فرمودند و دستور دادند به کنار دجله رود و کنیزی را با نشانه‌های خاصی خریداری کند. نامۀ زیبایی نیز به خط رومی نوشتند و نامه را به بشر دادند و دویست و بیست دینار نیز نزد او سپردند. بِشر به کنار دجله آمد و از روی نشانه‌ها آن حضرت را شناخت و نامۀ امام
هادی علیه السلام را تقدیم کرد.
هنگامی که نرجس خاتون علیهاالسلام نامه را دید به شدّت گریست و به صاحبش گفت: مرا به همین شخص بفروش. هنگامی که بشر دینارها را پرداخت و نرجس خاتون علیهاالسلام را تحویل گرفت مشاهده کرد که آن حضرت نامه را بر چشم خود می‌گذارد و می‌بوسد.
بشر تعجّب کرد و از ایشان پرسید: نامه ای را می‌بوسی که نویسندۀ آن را نمی شناسی؟! نرجس خاتون خود را معرفی کرد و جریان ازدواج خویش را بیان فرمود.
در زیارت نامه آن حضرت می‌خوانیم:
السَّلامُ عَلَيْكِ يا شَبِيهَة أُمّ مُوسَىٰ وَ ابْنَة حَوَارِي عِيسَىٰ ؛ درود بر تو ای شبیه مادر موسی و دختر حواریون عیسی. [۱]
شباهت به مادر حضرت موسی علیه السلام از آن جهت است که فرعون خواب بدی دید و تعبیرکنندگان دربار به او گفتند: فرزند پسری در بنی اسرائیل به دنیا خواهد آمد که پس از به حکومت رسیدن تاج و تخت تو را از بین می‌برد.
فرعون دستور داد تا هر پسری که در بنی اسرائیل به دنیا می‌آید بکشند و جاسوسانی در بنی اسرائیل گماشت. خداوند برای حفظ جان حضرت موسی علیه السلام با قدرت مطلق خویش کاری کرد که کسی ندانست و نفهمید مادر موسی فرزندی در شکم دارد.
حکومت بنی العبّاس نیز که می‌دانست در خانۀ حضرت عسکری علیه السلام فرزندی به دنیا می‌آید که زمانی ریشۀ ظلم را در جهان می‌خشکاند، جاسوسانی گماشته بود تا اگر قرار بود فرزندی بیاید او را بکشند. خداوند برای حفظ وجود مقدّس امام زمان علیه السلام همان کاری را انجام داد که با مادر موسی علیه السلام انجام داده بود و کسی ندانست نرجس خاتون علیهاالسلام فرزندی در شکم دارد.
از دیگر ویژگی‌های حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام محبّت شدید آن حضرت به امام عسکری علیه السلام است به گونه ای که از امام خواستند دعا کند تا او پیش از آن حضرت از دنیا برود. امام عسکری علیه السلام نیز درخواستش را پذیرفته، برایش دعا کردند.
لازم به ذکر است یکی از اقدامات بسیار عالی و ممتاز جهت توسل به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف واسطه قرار دادن مادر والامقامشان حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام است. به عنوان نمونه زمانی که در سامرا بیماری وَبا آمده بود، مرحوم آیت اللّٰه سیّد محمّد فشارکی حکم کردند که شیعیان سامرا به نیابت از حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام زیارت عاشورا را با صد لعن و صد سلام بخوانند. در اثر این توسّل و این زیارت کار به جایی رسید که دیگر کسی از شیعیان با بیماری وَبا از دنیا نمی رفت و تمام مردگان و هلاک شدگان این بیماری از اهل سنّت بودند و حتّی نقل شده که اهل سنّت از شرم ساری و خجالت، جنازه‌های خود را شبانه دفن می‌کردند و از آنجایی که نمی دانستند شیعیان دقیقاً چه کاری انجام می‌دهند که سبب نجاتشان شده
است می‌آمدند و رو به روی ضریح مطهّر امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام می‌ایستادند و می‌گفتند:
يا علىّ الهادی نُسلّمُ عَليكَ بِما يُسلِّمُ عَليكَ الشيعَةُ، ای امام هادی! همانگونه که شیعیان به تو سلام می‌دهند، ما نیز به تو عرض سلام می‌کنیم!
زحمت ارزشمند مدّاح اهل بیت علیهم السلام جناب آقای خرّم فر که برای اولین بار اشعار مربوط به ملیکۀ دنیا و آخرت - مادر بقية اللّٰه الأعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف را در مجموعه ای وزین گردآوری نموده اند، مصداقی بارز برای همین توسّل و واسطه قراردادن این بانوی عالی مقام در درگاه باهرالنور فرزندش حجّت ابن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
به برادران و خواهران بزرگوار خصوصاً خوانندگان محترم این کتاب پیشنهاد می‌کنیم توسّل و توجه خود را به این ملیکۀ دنیا و آخرت (تعبیری که مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان با حسن سلیقه دربارۀ حضرت نرجس علیهاالسلام به کار برده اند) بیشتر کنند.
می توانیم برای نرجس خاتون علیهاالسلام نذر کنیم و با توجّه به اینکه تاریخ ولادت یا وفات آن حضرت در کتب تاریخی و روایی نقل نشده است می‌توان در هر زمانی مجلسی به نام توسّل به حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام بر پا کرد از اشعار زیبایی که در وصف آن بانوی فضیلت و انسانیت سروده شده بهره برد و با ذکر مصیبتی مجلس را خاتمه داد. همچنین چه زیباست که ثواب برخی از اعمال صالح خویش
را به ایشان هدیه کنیم.
شایسته است در محافل و مجالسی که در ایّام نیمه شعبان برگزار می‌شود خطبا و شعرا و مادحان، در خطابه و شعر و سرود خویش مردم را به جایگاه والای مادر امام عصر - أرواحنا فداه - توجّه دهند. یقیناً نتیجۀ هر یک از این کارها خوشحالی و رضایت ولی نعمتمان، مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف و تقرّب به آن امام مهربان و غریب است.
بسیاری از شیفتگان و دلدادگان آستان قدس مهدوی به حق گله دارند از اینکه یاد و نام ولی عصر_ أرواحنا فداه_ را با همۀ ازدیادی که در سال‌های اخیر یافته، هنوز در محافل و دل‌های ما و در خلوت و جَلوتمان آنگونه که باید و شاید نیست.
یکی از راه‌های پراکندن عطر گل نرگس ترویج نام و یاد مادری است که چنان مقامی پیدا می‌کند که حکیمه خاتون علیهاالسلام با آن عظمت و نورانیّت خدمت به او را افتخار خویش می‌داند.
مادری که به تعبیر زیارت نامۀ آن حضرت « الْحَامِلَة لِأَشْرَفِ الْأَنَامِ » بود [۱] و دامان پاکش جایگاه آخرین خلیفۀ خدا و منتقم آل محمّد گردید.
گردآوری کتاب‌هایی از این دست و برپایی محافلی به نام حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام و تشویق شعرا و گویندگان به ترویج نام آن حضرت، راهی است برای فزونی یافتن یاد و نام امام عصر
_ أرواحنا فداه_ و عطر پراکنی در جامعۀ شیعی.
استادی داشتم که یک سفر حج به نیابت از حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام مشرّف شده بود! عزیزان می‌توانند سفرهای زیارتی خویش را به اعتاب مقدسه و نیز آستان مقدس رضوی به نیابت از آن بانوی تقوا و کرامت قرار دهند. از دیگر فرصت‌ها برای ترویج یاد مادر حضرت بقیة اللّٰه عجل الله تعالی فرجه الشریف آشنا کردن زائران در سفر زیارتی شهر مقدّس سامرّا با گوشه ای از عظمت آن حضرت است ؛ چرا که حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام در همان ضریحی مدفونند که امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام آرمیده اند.
بار دیگر از نویسنده و سایر دست اندرکاران نشر این کتاب گرانسنگ تشکر نموده امیدوارم تمام کسانی که در گردآوری این کتاب نقشی دارند و شاعرانی که افتخار سرودن در مدح مادر آن یار غایب از نظر را پیدا کرده اند و سایر عزیزان، مورد توجّه ویژه و دعای خاصّ حضرت حجّت ابن الحسن العسكری _أرواحنا فداه_ و مادر آن حضرت قرار گیرند.

----------
[۱]: . كفاية الأثر فى النص على الأئمة الإثنی عشر، ص ۲۲۶.

[۱]: .... حَمِيدَةٌ مُصَفّاةٌ مِنَ الأدنَاسِ كَسَبيكَةِ الذَّهَبِ.... الكافى، ج ۱، ص۴۷۶.
[۱]: . حَمِيدَةٌ فِي الدُّنْيا مَحْمُودَةٌ فِى الآخِرَةِ.... الكافى، ج ۱، ص۴۷۷.

[۲]: . دلائل الإمامة، ص ۴۱۰.
[۳]: . لَا يَقْرَبُهَا شَيْطَانٌ مَارِد... همان.

[۱]: . كمال الدين وتمام النعمة، ج۲، ص ۴۲۷.

[۱]: . مادر حضرت نرجس خاتون علیهاالسلام از نسل جناب شمعون وصی حضرت عیسی _ علی نبیّنا وآله وعلیه السلام_ است.

[۱]: . مفاتیح الجنان، زیارت حضرت نرجس علیهاالسلام.

[۱]: . مفاتیح الجنان، زیارت حضرت نرجس علیهاالسلام.